Jaram się Japonią

Rekin z parku Yoyogi

Joanna Bator

W.A.B., 2014

W lutym 2012 roku tokijscy policjanci odkryli w parku Yoyogi świeżego, wypatroszonego rekina. Rekin miał około półtora metra długości i był zupełnie bezpański. Zrobił się z tego mały medialny festyn, no bo jak to - rekin w parku? Skąd, z nieba spadł?

Tak zaczyna się kolejna felietonowa książka Joanny Bator poświęcona kulturoznawczemu zadziwieniu Krajem Kwitnącej Wiśni. Czytałam już jej Japoński wachlarz z 2004 i choć nie rechotałam przy nim jak przy Samotności w Tokio Bruczkowskiego, doceniam ilość nowych informacji, opisów, wrażeń, zjawisk kulturowych spisanych obszernie ręką literata. Pięknie napisana książka o pięknym kraju.

I, jak lubi wypominać moja droga koleżanka I., nie należy zapominać, że Bator pojechała na stypendium naukowe, miała wystarczająco pieniędzy, by mieć własne mieszkanie z łazienką i godzinami leniwie obserwować Japończyków. Tymczasem Bruczkowski nie miał nic. Żył byle gdzie, pracował za byle co, byle wyżyć i mieć przygodę. 

Wracając do Rekina. Bator wróciła do Japonii dopiero po tym, jak trochę ochłonęła po wielkim trzęsieniu ziemi z 2010. Jak można się dowiedzieć z przyczajonego dopisku na drugiej stronie książki, tym razem dostała stypendium na badanie subkultury otaku. I faktycznie, trochę o otaku w Rekinie znajdziemy. Ale więcej przemyśleń z zewnątrz niż prawdziwego rozgryzania, o co w tym wszystkim chodzi. Bo Bator otaku nie jest i nigdy nie zostanie. Z jej zapisków można się z łatwością domyślić, że oglądała tylko Neon Genesis Evangelion (parę razy, ale nic dziwnego, żeby próbować zrozumieć to cudowne szaleństwo trzeba obejrzeć co najmniej dwa razy), a zna jeszcze Czarodziejkę z Księżyca. To by było na tyle. A, nie chwileczkę - chyba obejrzała też Ghost in the Shell.

Wie też, że w Japonii lubią potwory, kojarzy głównie Godzillę. Dlatego dla niej japońska współczesna kultura popularna to lolitki i potwory. O mechach nawet nie wspomniała.

 Nope.

Może przemawia przeze mnie zazdrość, że jako japanofag licealny, który kiedyś należał do lokalnego klubu mangi i anime, jeździł na konwenty, obejrzał wszystkie odcinki Naruto i częściowo Bleacha, pisał fice i do tej pory ubóstwia Death Note'a, też bym chciała kiedyś dostać stypendium i sobie pomieszkać wśród azjatyckich wyspiarzy.

Tak czy siak przemyślenia i rewelacje Bator wciąż są w większości fascynujące i świeże. Na przykład sposób, w jaki opisuje, jak Japonia podniosła się bez trudu po klęsce, podczas której fala tsunami uderzyła w tereny przybrzeżne, niszcząc domy, dobytek, zabierając życia ludzkie. Albo obserwacje męskich lolit, porównywanie cosplayu do teatru kabuki, wypatrywanie idealnie opanowanej sztuki udawania. Opis tokijskiego lasu samobójców, systemu pomocy ofiarom hikkikomori, czar haikyo, czyli miejskiej eksploracji, odpowiadający odwiecznej japońskiej fascynacji przemijaniem. Opisanie czym się różni lolita od wulgarnej ity, wskazanie, że Godzilla może być wynikiem traumy po przegranej podczas II Wojny Światowej, nieustanne szukanie podobieństw między dawnymi mieszkańcami Edo i współczesnymi Tokijczykami, zapoznanie czytelnika z pojęciem iki, czyli tradycyjnego, wyrafinowanego szyku japońskiego. Bator wspomina o ball-joited dolls i wskazuje, że zafascynowanie lalkami i maskami tkwi w Japończykach od zarania dziejów. Zastanawia się nad wiecznymi dziećmi, chłopcami z Akihabary, którzy zatrzymali się na kolekcjonowaniu nic nie wartej wiedzy i gadżetów z ukochanych mang i anime. Próbuje nawet dość nieudolnie wytłumaczyć fenomen fujoshi i samego zjawiska yaoi. Wspomina o koszmarnym j-popie i jego ewentualnych źródłach, analizuje lekturę Murakamiego. Aż się dziwię, czemu nie napisała o Hatsune Miku i innych vocaloidach.

Książki Bator to kopalnia wiedzy, z której można dowiedzieć się zaskakująco dużo i zaskakująco mało, bo nic nie zastąpi osobistego zetknięcia z Innym.

 

Okaerinasai, Goshujin-sama~!

Co prawda sama poznałam wielu Azjatów, nigdy nie zapomnę momentu, gdy Inne wpakowało się znienacka do mojego życia.

Pewnego razu na jednej konferencji podszedł do mnie poczet pożegnalny pewnego Japonki. Podczas trwania imprezy starałam się poznać wszystkich studentów z całego świata, z każdym porozmawiać chwilę - była nas tylko dwunastka. Z Japonką rozmawiałam najmniej, bo nie mówiła zbyt dobrze po angielsku. Ale na pożegnanie ustawiła się naprzeciw mnie ze swoim chłopakiem, z boku z złożonymi grzecznie rączkami stanął kolega tłumacz, też Japończyk. Kolega tłumacz zaczął przemawiać z oficjalną pompą: "Moja szanowna koleżanka chciałaby ci ofiarować w dowód wdzięczności za możliwość poznania twojej osoby mały skromny prezencik..." Tymczasem para naprzeciwko gięła się w pokłonach. Japonka z wyciągniętymi przed sobą rękami podała mi w ukłonie paczuszkę ostrych czipsów, oryginalnych, japońskich. Potem odsunęła się w ten sam sposób, tylko tyłem, też w ukłonach. Dalej tłumacz rzecze: "Oprócz tego byłaby niewymownie wdzięczna za pozwolenie na zrobienie sobie z nią pamiątkowego zdjęcia..." Japonka podchodzi z aparatem, cała w uśmiechach, ustawia się tyłem do mnie i zapodaje zdjęcie z ręki, z lewą ręką ułożoną w znak zwycięstwa, uosobienie kawaii.

Tak bardzo bym chciała kiedyś wyjechać do Japonii. Póki jeszcze istnieje słynny mostek w Harajuku (choć już nie zbierają się tam odstrzelone dziewczyny) i Akihabara stoi sklepami z komiksami, figurkami i pokojówkowymi kawiarniami. Póki Japonia się jeszcze nie zamknęła z powrotem na świat zewnętrzny. Tak, jaram się, choć niektórzy twierdzą, że to pedalstwo i inne ciekawe rzeczy.